ادامه مطلب...
نکته اوّل:
هر مکانی دارای طول و عرض جغرافیایی است. طول جغرافیایی عبارت است از: قوس عمود بر خط نصفالنهار گرینویچ [از یک طرف] و بر خط نصفالنهار محل مورد نظر [از طرف دیگر]. بنابر این مقدار مسافت میان دو نقطه مزبور، طول جغرافیایی مکان مورد نظر را تشکیل میدهد.
اما عرض جغرافیایی عبارت است از مقدار قوس عمود از خط استوا تا آن مکان. بنا بر این مقدار مسافت دو نقطه مزبور، عرض جغرافیایی آن جا را تشکیل میدهد.
از آن جا که خط استوا دایرهای است که کره زمین را به دو نیم تقسیم میکند و در پی آن عرض جغرافیایی هم به عرض جغرافیایی شمالی و جنوبی تقسیم میشود، بنابر این مقدار قوسی که از خط استوا شروع شده و به قطب شمال ختم میشود نود درجه میباشد، همچنان که قوسی که از خط استوا تا قطب جنوب امتداد دارد، نود درجه میباشد.
نکته دوم:
مناطقی که بین خط استوا و یکی از دو قطب شمال و جنوب قرار دارند، بر حسب دوری آنها از خط استوا، دارای درجات متفاوتی هستند. مناطقی که بین خط استوا و درجه 67 واقع شدهاند، مناطق معتدل محسوب میشوند و در طی 24 ساعت، از شب و روز برخوردارند، اگر چه با یکدیگر از نظر بلندی و کوتاهی شب و روز، اختلاف دارند. مناطقی که بالای 67 درجه هستند مناطق قطبی به شمار میآیند و طول روز و شب در آنها برحسب دوری از مناطق معتدل، مختلف است و وجه اشتراک این مناطق این است که یا از روزهای طولانی برخوردارند و یا از شبهای طولانی، به طوری که هرچه به خط نود درجه نزدیکتر میشویم، طول شب یا روز برخی از این مناطق تا به شش ماه هم میرسد. بنابر این آنچه مشهور شده که طول روز یا شب در تمامی مناطق قطبی شش ماه است، همه جا صحت ندارد و این سخن تنها در مورد نقاطی که در مرز خط نود درجه قرار دارند، صحیح است. اما مناطقی که میان خط نود درجه و خط 67 درجه قرار دارند بر حسب دوری و نزدیکی از این دو خط، از طولِ شب و روز متفاوتی برخوردارند اگر چه همگی این ویژگی را دارند که دارای روز یا شب طولانی هستند.
نکته سوم:
گذشت که برخی مناطق نزدیک خط 67 درجه، در طیّ 24 ساعت، از روز و شب برخوردارند و ممکن است [طول شب و روز در این مناطق به این صورت باشد که] بیست و دو ساعت آن شب و دو ساعت دیگر، روز باشد یا برعکس. مردم این مناطق اگر چه از روز یا شب طولانی برخوردارند، با این حال بایستی فرایض خود را [از قبیل نماز و روزه] بر طبق روز و شب، و مشرق و مغربی که دارند، به جا آورند. به این صورت که بیست و دو ساعت روزه بگیرند و نمازهای یومیه را در طی دو ساعت انجام دهند، و راه دیگری وجود ندارد و امکان ندارد [در این مناطق] بتوانیم حکم روز را در شب و یا حکم شب را در روز اجرا کنیم.
اما بحث در مورد مناطقی است که بالاتر از خط 67 درجه قرار دارند، یعنی مناطقی که با گذشت 24 ساعت، شب یا روز ندارند. آنچه در کلام صاحب عروه مطرح شده، همین مورد است.
نکته چهارم:
