شیوه قرآن به گونه اى است که اصول کلى احکام، عقاید و اخلاق را بیان مى فرماید و به جزئیات نمى پردازد نمونه بارز آن مسأله نماز و حج مى باشد که تعداد رکعت ها و کیفیت خواندن و انجام دادن حج بیان نشده است از این رو در فهم قرآن و دستورات آن تنها قرآن کافى نیست بلکه وجود مبارک پیامبر اکرم ضرورى مى باشد تا با تفسیر قرآن، ریز و جزئیات احکام و عقاید را در رفتار و گفتار خویش براى امت تبیین فرماید. که از آن به سنت یاد مى شود. در آیات خمس و زکات نوع مالى که زکات و خمس باید داده شود و همچنین شرایط و خصوصیات بیان نشده است. از این رو اگر درباره هر مسأله جزیى و ریز بخواهیم به قرآن مراجعه کنیم و آن را در قرآن بیابیم و اگر نیافتیم به آن باور نداشته باشیم، صحیح نمى باشد زیرا بسیارى از احکام و عقایدى وجود دارد که مسلمانان به آن عمل و یا عقیده دارند و در قرآن به صراحت از آن یادى نشده است. از این رو براى دست یابى به عقاید و احکام صحیح اسلام بایستى به سنت صحیح و مورد اطمینان مراجعه کنیم.
در آیه اى که مربوط به خمس است سه چیز مشخص شده است:
1. خمس در اموالى که به غنیمت گرفته شده است.
2. اندازه انفاق واجب در غنایم یک پنجم مى باشد نه کمتر و نه بیشتر.
3. کسانى که خمس به آنان پرداخت مى شود.
یکى از ابهاماتى که در آیه وجود دارد این است که مقصود از غنایم چیست؟ آیا منحصر در غنایم جنگى است یا مجموعه غنیمت هایى که از نظر عرف و لغت به آن غنیمت گفته مى شود و در بر مى گیرد. در پاسخ به این سؤال باید به سنت مراجعه شود و با مراجعه به سنت روشن مى شود که خمس فقط در غنایم جنگى نیست بلکه غیر آن را در بر مى گیرد. البته با اختلافاتى که در مذاهب اسلامى به چشم مى خورد دایره آن محدود یا گسترده مى شود. برخى دایره خمس را در هر نوع غنیمتى که از نظر عرف و لغت به آن غنیمت گفته مى شود، گسترش مى دهند، که نظریه شیعه است و برخى دیگر دایره را محدود به غنایم جنگى و رکاز و معادن مى دانند. (نظریه اهل سنت است)1) از آنجا که این گونه مباحث فقهى جایگاه اجتهاد فقهاى مذاهب مى باشد بایستى در ارائه نظر مذاهب دیدگاه هاى بزرگان آنان را مورد توجه قرار داده پیش از بیان دیدگاه علما به ریشه اختلافات اشاره مى کنیم: با توجه به این که در قرآن مفهوم غنیمت روشن بیان نشده بایستى به لغت و عرف پس از آن به روایات مراجعه کنیم تا جزئیات مسأله روشن شود. در لغت: با مراجعه به کتاب هاى لغوى اصیل مفهوم غنیمت به خوبى روشن مى شود، زیرا از نظر لغویون غنیمت بر هر مالى و سرمایه اى که انسان بدست مى آورد خواه از راه گنج، معادن، غنایم جنگى و معاطلت باشد، اطلاق مى شود.
راغب اصفهانى مى نویسد: «غنم و عنم: به معناى دست یابى و رسیدن به چیزى است، سپس در هر چیزى که انسان به آن دست پیدا کند خواه از طریق جنگ یا غیر جنگ باشد: واعلموا انما غنمتم من شى فکلوا مما غنتم فعند الله مغانم کثیراً.
[1]. اهل سنت در رکاز که به مالى اطلاق مى شود که در زمین مدفون باشد، خمس را واجب مى دانند بر اساس روایتى که از ابوهریره نقل مى کنند: و فى الرکاز الخمس، بنابراین اهل سنت خمس را منحصر در غنایم جنگى نمى دانند گرچه دایره آن را محدود مى کنند، ولى شیعه در سودهاى معاملات و سرمایه هایى که یک سال بر آن بگذرد به جاى زکات آن را مشمول غنیمت مى دانند. ولى اهل سنت زکات را در چنین اموال و سرمایه هایى واجب مى دانند. بنابراین اهل سنت نمى توانند بر شیعه اشکال کنند که به چه دلیل شما خمس را واجب مى دانید زیرا در پاسخ گفته مى شود که به هما دلیلى که شما زکات را در مال التجازو واجب کردید، شیعه به دلیل بر خمس دارد. شما چه دلیلى دارید که زکات در زمان پیامبر(ص) بر سرمایه تجارت وجود داشته است؟ آیا غیر از اجتهاد علماى شما بوده، که دلایل عقلى استفاده کرده اید همین پاسخ را شیعیان نیز مطرح مى کنند. روشن است که دلایل شیعه بر وجوب خمس بسیار قوى تر از دلایل و جوب زکات است که شما ادعا مى کنند. زیرا وجوب زکات بر این اموال مخالف نص روایاتى است که خودتان آن ها را قبول دارید. و روشن است که روایات مقدم است چون آیات در مقام بیان همه جزئیات نیست بلکه در مقام تشریع احکام مى باشد بنابراین شما نمى توانیم با تمسک به عموم آیات اثبات وجوب زکات در سرمایه تجارت کنید.
