الجمعة ـ بضمّ المیم والسّکون لغتانِ ـ الیومُ المعهودُ، وإنّما سُمِّی به، لاجتماعِ الناسِ فیهِ للصّلاةِ. وقیل: لأنّهُ تعالى فَرَغَ فیه من خَلْقِ الأشیاءِ فاجتمعَتْ فیهِ المخلوقاتُ وقیل: أوّلُ مَن سمّاهُ بهِ کعبُ بنُ لؤیٍّ، وکان یقال له: العروبة.
علاوه بر دو تلفظ فوق، فرّاء جُمْعَه را جُمَعَه بر وزن ضُحَکَة وهُمَزَة نیز ذکر کرده است.
والجمعةُ اسمٌ للاجتماعِ کما اَنَّ الفِرْقَةَ اسم للافتراقِ. جمعه اسم مصدر است براى اجتماع همانگونه که فرقه اسم مصدر براى افتراق است.
چرا جُمْعه را جمعه نامیدند ؟
عَنْ أبى حمزه، عن أبى جعفر(علیه السلام) قال: قال له رجلٌ: کیفَ سُمِّیَت الجمعةُ؟ قال: «إنّ اللهَ عزّوجلّ جَمَعَ فیها خلقَهُ لِوِلایةِ محمّد ووصیِّهِ فی المیثاقِ، فسمّاه: یومَ الجمعةِ لجمعهِ فیهِ خَلْقَهُ».
ابى حمزه گوید: مردى به امام باقر(علیه السلام) گفت: چگونه جمعه نامگذارى شد ؟ فرمود: همانا خداوند عزّوجل در روز جمعه، آفریدگان خود را براى پیمان با محمد(صلى الله علیه وآله) و جانشین او ـ یعنى على(علیه السلام)گرد آورد. پس به دلیل گرد آمدن و اجتماع آفریدگان خویش، آن روز را جمعه نامید.
وعن الصادق(علیه السلام): سُمیِّتِ الجمعةُ جمعةً، لأنّ اللهَ جَمَعَ الخَلْقَ لولایةِ محمد وأهلِ بیتِهِ ـ صلواتُ اللهِ علیهم ـ ».
امام صادق(علیه السلام) فرمود: جمعه، جمعه نامیده شد به دلیل آن که خداوند آفریدگان خود را براى ـ گرفتن پیمان ـ ولایت محمد و اهل بیت او(علیهما السلام)گرد هم آورد.
در روایت فوق به جاى کلمه وصّى، کلمه اهل بیت آورده شده و شعاع روایت را گسترده تر کرده است.
و قال(علیه السلام): «سُمّیتِ الجمعةُ جمعةً لأَنّ اللهَ جمعَ للنبیِّ(صلى الله علیه وآله)أمرَهُ».
همچنین امام صادق(علیه السلام) فرمود: جمعه، جمعه نامیده شد براى اینکه خداوند ـ در این روز ـ کار پیامبر(صلى الله علیه وآله) را سامان داد.
عن سلمان: إنّما سُمّیتِ الجُمعةُ; لأنَّ آدَمَ جُمعَ فیها خَلْقُه.
سلمان به نقل از رسول خدا(صلى الله علیه وآله) گفت: همانا جمعه نامیده شد براى این که آفرینش آدم در این روز به پایان آمد.
عن أبی هریرة: لأیّ شَىء سمّیَ یومُ الجمعةِ؟ «لأنّ فیها طُبِعَتْ طینةُ أبیکَ آدمَ، وفیها الصَّعقةُ والبِعثةُ، وفیها البَطشةُ، وفی آخرِ ثلاثِ ساعات منها ساعةٌ من دعا اللهَ فیها استُجیبَ له».
ابى هریره به نقل از رسول خدا(صلى الله علیه وآله) گفت: از آن حضرت پرسیدند ـ براى چه این روز «جمعه» نامیده شد ؟ فرمود: براى این که در آن روز، گِل وجود پدرت آدم سرشته شد، و نیز بیهوشى ـ مردم بر اثر صیحه آسمانى ـ و رستاخیز و روز سخت گیرى در چنین روزى است و در پایان سه ساعت از آن، ساعتى است که اگر کسى خدا را در آن ساعت بخواند، مستجاب مى شود.
نام هاى دیگر جمعه
«یوم المَوْلود» به جهت تولد حضرت رسالت(صلى الله علیه وآله) در آن، و «یوم الفَضْل» و «یوم البرکة» و «یوم الرحمة» و «یوم الإجابة» و «یوم العِید» و «یوم العتیق» و «یوم العروبة» و «یوم الکَرامة» و «یوم الجُمعة».
على(علیه السلام) فرمود: همراه با رسول خدا(صلى الله علیه وآله) بودیم، مردى آمد و گفت: اى رسول خدا پدر و مادرم فداى شما باد به من بگو چگونه روز یکشنبه را، یوم الاحد نامیدند ؟ تا این که گفت: پدر و مادرم فداى شما اى رسول خدا(صلى الله علیه وآله) از روز جمعه و نامگذارى آن به من خبر دهید. پس رسول خدا(صلى الله علیه وآله)گریست و فرمود: از روز جمعه از من پرسیدى ؟ گفت: آرى
رسول خدا(صلى الله علیه وآله) فرمود: فرشتگان در آسمانها، آن را یوم المزید نامند.
روز جمعه روزى است که خداوند آدم را آفرید،
روز جمعه روزى است که خداوند در پیکر آدم روح دمید.
روز جمعه روزى است که خداوند آدم را در بهشت جاى داد
روز جمعه روزى است که فرشتگان به آدم سجده کردند.
روز جمعه روزى است که خداوند حواء را براى آدم فراهم آورد.
روز جمعه روزى است که خداوند به آتش خطاب کرد که بر ابراهیم سرد و سلامت باش (کونی برداً وسلاماً على إبراهیم).
روز جمعه روزى است که خداوند دعاى یعقوب را مستجاب کرد و پذیرفت.
روز جمعه روزى است که خداوند گناه آدم را بخشید.
روز جمعه روزى است که خداوند بلا را از ایّوب پیامبر برداشت.
روز جمعه روزى است که خداوند به جاى قربان کردن اسماعیل، گوسفندى بزرگ جثه را براى ابراهیم خلیل فرستاد.
روز جمعه روزى است که خداوند آسمان ها و زمین و آن چه میان آن هاست را آفرید.
روز جمعه روزى است که مریم، عیسى، ـ على نبینا و آله وعلیه السلام را حامله گردید و روز جمعه روزى است که در آن روح الامین فرود آمد وامام صادق(علیه السلام) : «یُخرُجُ قائمُنا اَهْلَ البیتِ یومَ الجُمُعةِ، وتَقُومُ القیامَةُ یَوْمَ الجُمُعةِ». قائم ما اهل بیت روز جمعه ظهور نماید، و قیامت نیز روز جمعه به پا مى شود.
