بررسی آیه خمس

وَ اعْلَمُوا أَنَّما غَنِمْتُمْ مِنْ شَیءٍ فَأَنَّ لِلّهِ خُمُسَهُ وَ لِلرَّسُولِ وَ لِذِی الْقُرْبى وَ الْیتامى وَ الْمَساکینِ وَ ابْنِ السَّبِیلِ إِنْ کنْتُمْ آمَنْتُمْ بِاللّهِ[انفال/41].

جمله آخر همه تاکید است. غنیمت به چیزهائى که بدون دردسر به دست مى‏آید و مخصوص غنائم جنگى نیست. غنم یعنى رسیدن به گوسفند سپس رسیدن به هر چیز گفته شده. فَعِنْدَ اللّهِ مَغانِمُ کثِیرَةٌ[نساء/94

قَالَ أَمِیرُ الْمُومِنِینَ عَلِی بْنُ أَبِی طَالِبٍ(ع):اغْتَنَمَ الْمَهَلَ[نهج البلاغه، خطبه 76

سئوال: مورد آیه غنائم جنگى است؟

پاسخ: مورد آیهما آتاکمُ الرَّسُولُ[حشر/7هم فیى‏ء است، ولى یک قانون کلى استلا تُکلَّفُ نَفْسٌ إِلاّ وُسْعَها[بقره/233اجرت زنان شیرده است، ولى یک قانون کلى است

قرطبى، ج4، ص284 وج15، ص164 و روح المعانى آلوسى، ج10. ص2 و المنار، ج10، ص307

گفته‏اند که معناى لغوى غنیمت مخصوص غنائم جنگى نیست. از همه گذشته بر فرض آیه غنائم جنگى را بگوید، خمس سایر چیزها را از روایات مى‏فهمیم، مثلا نماز یومیه و طواف را در قرآن ونماز آیات را از حدیث مى‏فهمیم.

مثلا بعضى از غسل ها را در قرآن و بعضى دیگر را از حدیث مى‏فهمیم.

نکته: وجود لام در سه مورد اولى و عدم آن در سه مورد دیگر اشاره به چیست؟

اشاره به این است که آن سه مورد مالک و متصدى هستند و سه مورد دیگر مصرف هستند نه مالک و متصدى.

در قرآن مى‏فرماید:وَ لِلّهِ عَلَى النّاسِ حِجُّ الْبَیتِ[آل عمران/97].

اما مسائل میقات، لباس کندن، لبیک گفتن، تعداد طواف و سعى و رمى جمرات، در قرآن نیست. و ما از سنت پیامبر و اهل بیت اینها را می فهمیمما آتاکمُ الرَّسُولُ فَخُذُوهُ[حشر/7].

در آیه خمس نیز کیفیت آن را از روایات استفاده مى‏کنیم. قَالَ الرِّضَا(ع):إِنَّ الْخُمُسَ بَعْدَ الْمَئُونَةِ[من لا یحضره الفقیه، ج2، ص42].

1- در قرآن در دو موردلِلّهِآمده 1- حج:وَ لِلّهِ عَلَى النّاسِ حِجُّ الْبَیتِ[آل عمران/97].

2- خمس:فَأَنَّ لِلّهِ خُمُسَهُ[انفال/41].

سهم خدا باید در راه اهداف الهى صرف شود: 1- قانون الهى 2- شناخت خدا 3- اجراى احکام

2-وَ لِلرَّسُولِ:[انفال/41].

سهم پیامبر باید در راه حفظ مکتب و امت پیامبر صرف شود نه شخص پیغمبر(آرى پیامبرى که اجازه نداد پرده گل دار در برابرش باشد چگونه حاضر است خمس صرف منافع شخصى اش شود).

کلمهوَ لِذِی الْقُرْبى[انفال/41].

غیر از ذوى القربى استذِی الْقُرْبىشخص خاص است ولىذَوِی الْقُرْبى[بقره/177].

همه بستگان هستند. روایات ذى القربى را امام معصوم معرفى کرده است. این سهم صرف زندگى شخصى امام نمى‏شود، بلکه در راه اهداف امامت صرف مى‏شود.

4-وَ الْیتامى:[انفال/41].

سه سهم دیگر مربوط به فقراى جامعه است.