ویژگى هاى نماز جمعه

نماز جمعه در اسلام، از اهمیّت و ویژگى هاى فراوانى برخوردار است که توجه خوانندگان محترم را به برخى از آنها جلب مى نمایم:
1 ـ نماز جمعه باید به جماعت خوانده شود و با کمتر از پنج نفر نمى توان نماز جمعه اقامه کرد.
2 ـ خداوند دو رکعت از نماز ظهر کاسته، و به جاى آن دو خطبه قرار داده است، تا خطیب جمعه اسلام عزیز را براى مردم تبیین و مصالح و مفاسد مربوط به افراد و جامعه را تشریح کند.
3 ـ ستایش و حمد و سپاس خداوند در هر دو خطبه واجب است.
4 ـ توصیه نمازگزاران به تقوا و پرهیز از گناه در هر دو خطبه ضرورى است.
5 ـ فرستادن درود و سلام بر پیامبر(صلى الله علیه وآله) و ائمه معصومین(علیهم السلام) لازم است.
6 ـ باید میان محل برگزارى دو نماز جمعه حدّاقل سه میل یعنى حدود یک فرسخ فاصله باشد.
7 ـ اگر شنوندگان از نظر زبان مختلف باشند، خطیب جمعه لازم است میان زبان هاى مختلف جمع نموده، شنوندگان را با زبان خود موعظه و نصیحت نماید.
8 ـ واجب است امام و خطیب جمعه، ایستاده خطبه بخواند.
9 ـ سزاوار است خطیب جمعه، به هنگام ایراد خطبه ها و نیز هنگام اقامه نماز صدا را بلند کرده، تا نمازگزاران سخن صداى او را بشنوند.
10 ـ نمازگزاران جمعه، هنگام ایراد خطبه ها، لازم است به طرف امام جمعه نشسته، بیش از مقدارى که در نمازهاى یومیّه جایز است، به این طرف و آن طرف نگاه نکنند و روى خود را برنگردانند.
11 ـ سزاوار است خطیب جمعه در خطبه ها، مصالح دین و دنیاى مسلمانان را تبیین و آنان را از رویدادها و حوادث کشورهاى اسلامى و جهان آگاه سازد و از امورى که براى مسلمانان سود آور و زیانبار است و یا در شئوون مختلف زندگى فردى و اجتماعى به آن نیازمندند سخن بگوید و مؤمنان نمازگزار را از چگونگى دخالت بیگانگان و نظام هاى سلطه گر و ظالم و استعمار گر در امور داخلى کشورهاى اسلامى، و استثمار آنان و غارت اموال و ثروت هاى عمومى آگاه نماید.
12 ـ خطیب جمعه باید خوش بیان بوده، با عباراتى شیوا و رسا و روان سخن بگوید مقتضاى حال را رعایت کند و به آن چه که در جهان و منطقه مى گذرد آگاه بوده، مصالح اسلام و مسلمین را بداند، شجاع باشد و در راه خدا از سرزنش هیچ ملامت کننده اى نهراسد و با صراحت لهجه و توجه به شرایط زمان و مکان، در اظهار حق و ابطال باطل سخن بگوید و از انجام کارهاى لغو و بى فایده، و هر آنچه موجب کاستن از تأثیر نفوذ کلام او مى شود پرهیز نماید تا در نتیجه، سخن وى قلب ها را تسخیر و تحوّل روحى و اخلاقى شنوندگان را در پى داشته باشد.
13 ـ مستحب است خطیب جمعه در زمستان و تابستان عمامه بر سر نهد و تمیزترین لباس ها را بپوشد، عطر بزند و با آرامش و وقار حرکت کند.
14 ـ مستحب است خطیب جمعه قبل از ایراد خطبه ها بالاى منبر قرار گرفته، روبروى مردم بنشیند و به نمازگزاران سلام کند.
15 ـ مستحب است امام جمعه، چیزى همچون شمشیر و کمان و عصا، در دست گرفته ، با مردم سخن بگوید.
16 ـ اگر مسلمانان در انجام مناسک حج، از زینت کردن، ناخن گرفتن، موى کندن و امثال آن منع شده اند، لیکن به نمازگزاران جمعه توصیه شده، ناخن و موى روى لب را کوتاه نموده، مسواک بزنند و هنگام رفتن به نماز جمعه سر را شستشو داده، زینت برگیرند.
عن أنس بن مالک عن النبى(صلى الله علیه وآله) أنه قال:
«مَنْ قَلَّمَ أظافیرَهُ یومَ الجُمُعَةِ، وأخذَ مِن شارِبهِ واستاکَ، وأفرَغَ عَلى رأسِهِ مِنَ الماءِ حِینَ یَرُوحُ اِلَى الجُمعةِ، شیَّعَهُ سبعونَ ألفِ مَلَک کُلُّهُمْ یَستغفرونَ لَهُ، ویَشفعونَ لَهُ».
انس بن مالک از رسول خدا(صلى الله علیه وآله) نقل کرده که آن حضرت فرمود: کسى که روز جمعه ناخن ها و موى روى لب خود را کوتاه نموده، مسواک بزند و هنگام رفتن به سوى نماز جمعه، کمى آب روى سر خود بریزد، هفتاد هزار فرشته او را بدرقه نموده، براى وى «از خداوند» طلب مغفرت و شفاعت مى کنند.
17 ـ به مسلمانان توصیه شده تا هنگام رفتن به نماز جمعه، و در نمازهاى عید فطر و قربان از بهترین و تمیزترین لباس هاى خود استفاده کنند.
از امام صادق(علیه السلام) درباره معناى فرموده خداوند بلند مرتبه {خذُوا زِیْنَتَکُم عِنْدَ کلِّ مَسْجد} سئوال شد حضرت فرمودند: در عید فطر و قربان و جمعه.
18 ـ نماز جمعه از چنان اهمیّتى برخوردار است که فرشتگان در آسمان ها براى شرکت کنندگان در نماز جمعه طلب مغفرت و آمرزش مى کنند.
انس بن مالک گفت: پیامبر(صلى الله علیه وآله) فرمود:
زمانى که در شب معراج مرا به طرف آسمان حرکت دادند، در زیر عرش هفتاد شهر مانند شهرهاى شما را دیدم که فرشتگان بال هاى خود را گسترده، تسبیح و تهلیل خداى کرده و مى گفتند: بار خدایا کسانى را که در نماز جمعه حاضر مى شوند بیامرز، بار خدایا کسانى را که روز جمعه غسل مى کنند ببخشاى.
19 ـ مردم از روز پنجشنبه باید خود را براى حضور در نماز جمعه آماده کنند. امام باقر(علیه السلام)در پاسخ به سئوالى پیرامون آیه {فاسْعَوْا إلى ذکرِ الله ...} فرمود: به خدا سوگند به من خبر رسیده که اصحاب رسول خدا(صلى الله علیه وآله) از روز پنجشنبه خود را براى جمعه آماده مى کردند زیرا روز جمعه، روزى محدود ـ فشرده ـ براىمسلمانان است.
از آن جا که روایت در بیان معناى آیه شریفه {یا أیّها الذینَ آمَنوا إذا نُودِیَ للصلاةِ مِنْ یومِ الجمعةِ فاسعوا إلى ذِکرِ اللهِ...}(#) آمده، خود دلیل آن است که امام باقر(علیه السلام)اهمیت شرکت و حضور مردم در نماز جمعه را گوشزد فرموده اند.
تایید این مطلب، روایت دیگرى است که امام سجاد(علیه السلام) از امیرمؤمنان على بن ابیطالب(علیه السلام)نقل کرده اند که آن حضرت فرمود:
هیچ یک از شما روز پنجشنبه دارو نخورید! گفته شد اى امیر مؤمنان چرا ؟ حضرت فرمود: براى این که ضعف و سستى ناشى از مصرف دارو، مانع شرکت در نماز جمعه نشود.
20 ـ مسلمانان باید خطبه هاى نماز جمعه را دقیقاً استماع نموده، اگر چرت بر آنان چیره شود، جاى خود را عوض کنند...
«إذا نَعَسَ أحدُکم فی المسجدِ یومَ الجمعةِ فلْیتحوّلْ من مجلسِهِ إلى غیرِه».
«اگر یکى از شما روز جمعه در مسجد چرت زد، پس جاى خود را با دیگرى عوض کند، تا این تغییر مکان مانع خواب رفتن نمازگزار شود.»
21 ـ از سوى دیگر شرکت کنندگان در نماز جمعه،با استماع خطبه ها با مصالح دین و دنیاى خود آشنا مى شوند:
سئل الرّضا(علیه السلام) فَلِمَ جُعلت الخُطبةُ ؟ قال: «لأنّ الجمعةَ مَشْهَدٌ عامٌّ فأرادَ أن یکونَ للإمام سببٌ لِمَوْعِظَتِهِم وترغیبهِم فی الطَّاعَةِ، وترهیبِهِم عَنِ المعصیةِ، وتوقیفِهِم على ما أرادَ مِنْ مصلحةِ دینِهم و دنیاهُم، ویُخْبرَهم بما وَرَدَ علیهِم مِنَ الآفاقِ وَمِنَ الأهوالِ التّی لهم فیها المَضرّةُ والمنفعةُ».
از على بن موسى الرضا(علیه السلام) پرسیدند: چرا براى نماز جمعه خطبه قرار داده شده ؟ فرمود:
براى اینکه جمعه، روز اجتماع عمومى است و این خود وسیله اى است تا امام، مردم را موعظه کند و به اطاعت خداوند تشویق نماید و آنان را از معصیت و گناه و نافرمانى خدا بترساند و مردم را نسبت به مصالح دین و دنیایشان آگاه سازد، و رویدادهایى که در دوردست ترین نقاط جهان واقع مى شود را به مردم خبر دهد و جریانات و حوادثى که سود و زیان مسلمانان در آن است را به اطلاع آنان برساند.
22 ـ شرکت کنندگان در نماز جمعه آنقدر عزیزاند که نام آنان را فرشتگان با قلمى زرین و در صفحاتى نقره اى مى نویسند.
کسانى که نامشان در چنین دفاترى ثبت شود مورد رحمت و مغفرت خدا قرار مى گیرند تا جایى که به آنان خطاب مى شود: «إستأنِفِ العملَ» عمل را از نو آغاز کنید.
23 ـ کارفرمایان در جامعه اسلامى وظیفه دارند هنگام برپایى نماز جمعه، کارگران را براى شرکت در نماز جمعه آزاد بگذارند.
قال رسول الله(صلى الله علیه وآله): «من استأجر أجیراً فَلاَ یحبِسْهُ عن الجمعةِ فیأثمَ، وإن لم یحبسْهُ عن الجمعةِ اشترکا فی الأجرِ».
رسول خدا(صلى الله علیه وآله) فرمود: اگر کسى کارگرى را روز جمعه براى کارى اجیر کندپس نباید او را از شرکت در نماز جمعه باز دارد که اگر چنین کند گناهکار است و اگر مانع وى نشد و اجازه شرکت در نماز جمعه را به او داد، هر دو در ثواب شریک اند.
24 ـ مسئولان و زندانبانان، زندانیان را با مراقبت مأموران، از زندان خارج ودر نماز جمعه شرکت دهند.
عن الباقر(علیه السلام) قال: «إنّ علیّاً(علیه السلام) کان یُخْرِجُ أهلَ السُّجونِ مِنَ الحَبْسِ فی دَیْن أو تُهمة إلى الجمعةِ فیشهدونَها، ویَضمِنُهُم الأولیاءُ حتّى یردّونَهم».
امام باقر(علیه السلام) فرمود: همانا روش على(علیه السلام) چنین بود: زندانیانى که به دلیل تهمت و یا ناتوانى در پرداخت قرض زندانى بودند را، روزهاى جمعه با ضمانت اولیاء آنان از زندان خارج مى ساخت پس در نماز جمعه حاضر مى شدند ـ و از برکات آن بهره مى گرفتند ـ .
25 ـ حال با توجّه به اهمیتى که نماز جمعه دارد، اگر مسلمانى سه هفته پى در پى بدون عذر شرعى در نماز جمعه شرکت نکند، خداوند بر قلب او مُهر زده، نام وى را در شمار منافقان ثبت مى کند.
إنّ رسول الله(صلى الله علیه وآله) قال:
«مَن ترکَ ثلاثَ جُمَعِ تَهاوُناً بها طَبَعَ اللهُ على قَلبِهِ».
26 ـ آنان که با نماز جمعه برخوردى سرد و تخریبى دارند به دیگر کارها و اعمال عبادى خود ضربه وارد ساخته،باید از کار خود توبه کنند.
قال رسول الله(صلى الله علیه وآله): «فمَنْ ترکَها فی حیاتی وبعدَ مماتی إلى یومِ القیامةِ جُحُوداً لها واستخفافاً بحقِّها فلا جمعَ اللهُ شملَهُ، ولا بارک الله له فی أمرِهِ».
27 ـ نماز جمعه علاوه بر بعد معنوى و عبادى آن، پیوستگى خاصّى با حکومت و نظام اسلامى دارد. رسول خدا(صلى الله علیه وآله) در دوره سیزده ساله بعثت تا هجرت، در مکّه مکرّمه نماز جمعه اقامه نکردند ولى پس از هجرت به مدینه و تشکیل حکومت دینى و اسلامى، نماز جمعه را برگزار و مسلمانان را به شرکت در آن، امر و تشویق فرمود.
در دوران خلفاى بنى امیه و بنى عباس نیز، امامان و پیشوایان دین(علیهم السلام) به دلیل عدم برپایى حکومت اسلامى و سلطه عناصر غیر صالح، از اقامه نماز جمعه خوددارى مى کردند.
28 ـ نماز جمعه، نمازى عبادى سیاسى است و لذا امام و پیشواى مسلمانان و یا امیر و شخصى که از طرف امام مسلمین به این سمت منصوب شده، باید نماز جمعه را اقامه کند و هیچکس نمى تواند در نظام اسلامى بدون اذن ولى امر مسلمین، و از سر خود اقدام به برگزارى نماز جمعه نماید. از این رو مسلمانان همه هفته مصالح و مفاسد و مشکلات جامعه اسلامىرا مستقیم و بدون واسطه از زبان مسئولان نظام مى شنوند و در نتیجه یا توجیه شده و یا براى حلّ آن چاره اندیشى مى کنند.
اهمّیت و جایگاه والا و مهمّ نماز جمعه، که به برخى از آن ها اشاره گردید، خلفاى بنى امیه و بنى عباس را بر آن داشت تا در صدد چنگ اندازى و تصرّف غاصبانه این منصب حسّاس بر آمده، و در نتیجه از آن سوء استفاده کنند و آن را وسیله و ابزارى براى دستیابى به مطامع و منافع غیر الهى و شیطانى خود قرار دهند.
بهره بردارى هاى سیاسى حاکمان دور از خدا از این فریضه مهمّ دینى و اسلامى قرن ها ادامه یافت تا آن که خداوند بر مؤمنان خداجوى، و مدافعان حریم دین و دیانت در ایران اسلامى منّت نهاد و انقلاب شکوهمند اسلامى به رهبرى پیشواى خردمند انقلاب حضرت امام خمینى(قدس سره) به پیروزى رسید و بار دیگر حکومت الهى و اسلامى استقرار یافت.
یکى از برکات این نظام مقدس و شکوهمند، برگزارى و اقامه نماز جمعه در سرتاسر میهن اسلامى بود. حضرت امام خمینى(قدس سره) در این رابطه فرموده اند: یکى از مهمترین چیزهایى که در این انقلاب حاصل شد، قضیه نماز جمعه است که در زمان سابق در بین ما مطرود، و در بین اهل سنت بطور دلخواه نبود و غالباً تحت نفوذ قدرتها انجام مى گرفت که بحمد الله در این نهضت نماز جمعه با محتواى حقیقى آن تحقق یافت.
پس از رحلت امام عظیم الشأن و راحلمان، رهبر معظّم و بزرگوار انقلاب اسلامى حضرت آیه الله خامنه اى ـ مدّ ظله ـ ، هدایت و رهبرى امامان جمعه را بر عهده گرفته، خود نیز پیشاپیش دیگران به عنوان امام جمعه تهران به این سنگر مقدس شکوه و عظمت خاصّى بخشیدند. ایشان در رابطه با اهمیت و جایگاه والاى نماز جمعه فرموده اند:... نمازجمه به خودى خود یکى از آن عوامل حفظ کننده و باقى دارنده و ضد زوال در درون نظام اسلامى است و تا وقتى این نماز هست و تا وقتى ائمه ى محترم جمعه و مردم قدر نماز جمعه را مى دانند و تا وقتى نماز جمعه «کما هی حقُّها» انجام مى گیرد، بلاشک در جامعه ى اسلامى، خوف و تزلزل نیست.
مجموعه اى را که در پیش دید خود دارید، گزیده اى از روایات شیعه و سنى در زمینه اهمیت نماز جمعه و ویژگى هاى مربوط به آن است که از زبان رسول خدا(صلى الله علیه وآله) و ائمه معصومین(علیهم السلام)بیان شده است.

(#)جمعه: 9