یکی از الطاف و موهبت‌های ویژه خداوند در ماه رمضان شب قدراست. چنانکه پیامبر اکرم (ص) فرموده‌اند:«خداوند از روزها، جمعه و از ماهها، ماه رمضان و از شبها،شب قدر را برای خود اختیار کرده است»شب قدر اوج معنویت و عبادت ماه مبارک رمضان است. شبی که قرآن؛ کلام خداوند در آن نازل شده است و مقدرات زندگی بشر تاشب قدر آینده در آن تعیین میشود. امام صادق (ع) در این باره میفرمایند:«ابتدای سال،شب قدر است، در آن شب آنچه از این سال تا سال آینده انجام خواهد گرفت، نوشته میشود»
الف ) راوى از امام صادق (علیه السلام ) سوال مى کند: چگونه ممکن است شب قدر از هزار ماه بهتر باشد؟
امام (علیه السلام ) فرمودند: العمل فیها خیر من العمل فى الف شهر لیس فیها لیله القدر.
ب ) از امام زین العابدین (علیه السلام ) روایت شده که فرمود: خدا به رسول خود محمد (صلى الله علیه و آله و سلم ) گفت : آیا مى دانى براى چه شب قدر از هزار ماه برتر است ؟ اظهار داشت : نه .
خداوند فرمود: براى این که در این شب ، فرشتگان و روح به اذن بارى تعالى هر امرى را فرود مى آورند1
ج ) نزول قرآن در آن شب .
حال که کلام به این جا رسید، بد نیست تا اشاره اى گذرا به وجوه دیگرى که دانشمندان نقل کرده اند، داشته باشیم :
الف ) عبادت یک شب پیروان پیامبر (صلى الله علیه و آله و سلم ) از سلطنت هزار ماه بنى امیه - که تقریبا هشتاد و اندى سال مى شود - برتر است .2
ب ) نقل است که پیامبر (صلى الله علیه و آله و سلم ) نام چهار تن از عابدان (یحیى ، زکریا، حزقیل و یوشع ) را بر زبان جارى کرد و فرمود: ((اینان هشتاد سال خدا را پرستیدند و لحظه اى هم از یاد او غافل نشدند و مرتکب گناه نگردیدند.)) حضار تعجب کردند. جبرئیل ((سوره قدر)) را فرود آورد3
ج ) ابوبکر ورّاق گوید: ملک سلیمان هزار ماه بود و ملک ذوالقرنین هزار ماه و کسى که در شب قدر خدا را عبادت کند، از ملک و سلطنت آن دو بهتر است .
د) ثعلبى گوید: پیامبر (صلى الله علیه و آله و سلم ) به یاران خود فرمودند: در بنى اسرائیل ، عابدى مى زیست که ((شمسون )) نام داشت ، وى هزار ماه ، سلاح بست و در راه خدا نبرد کرد. صحابه گفتند: آیا ما نیز با این عمر کوتاه به چنین سعادتى نائل خواهیم شد؟ که سوره قدر نازل گردید.
ه ) شب قدر از هزار ماه بهتر است ، زیرا بر امت هاى پیشین ، هزاران ماه گذشت و آنان در تاریکى ها و گمراهى ها به سر مى بردند.
نزول قرآن در این شب
طبق روایات موجود، مجموع قرآن ، که معجزه جاوید رسول خدا (صلى الله علیه و آله و سلم ) است ، در شب قدر دفعتا به صورت یک روح از لوح محفوظ به آسمان دنیا یا بیت المعمور و یا قلب پیامبر اکرم (صلى الله علیه و آله و سلم ) نازل شده است .
این را اصطلاحا نزول دفعى (یکباره ) و نزول اجمالى قرآن مى گویند، اما قرآن یک نزول تدریجى و تفصیلى هم دارد، که طى 23 سال دوران نبوت پیامبر گرامى اسلام (صلى الله علیه و آله و سلم ) به صورت الفاظ نازل شده است .
به همین علت ، لغویان بین کلمه نزول از باب افعال و از باب تفعیل فرق گذارده اند؛ از این رو آیاتى که با لفظ ((انزال )) و مشتقات آن آمده ، ظاهر در نزول ((دفعى )) مى دانند و آیاتى که با لفظ ((تنزیل )) و مشقات آن وارد شده است ، ظاهر در نزول ((تدریجى )) مى دانند.
شب مبارک
(انا اءنزلناه فى لیله مبارکة .)
تعیین شب قدر
در این که شب قدر، بیش از یک شب در سال نیست و در این که آن شب در ماه مبارک رمضان واقع شده است ، نزد ما خلافى نیست ، اما در تعیین یکى از شب هاى ماه رمضان ، به عنوان شب قدر،بین علما و دانشمندان ، اختلاف وجود دارد. و همان طور که ((صلوة وسطى )) در بین نمازهاى پنج گانه و ((اسم اعظم )) در میان اسماى الهى و ((ساعت استجابت دعا)) در ساعت هاى روز جمعه و ((ولى خدا)) در بین بندگان و ((رضاى خدا)) در طاعات و ((سخط خود را)) در سیئات گذاشته است 4وقت قیام ساعت و هنگام قیام امام زمان (عج ) و وقت مرگ را نیز مشخص نفرموده است - تا اهل معصیت آنها را وسیله نیل به مقاصد خود قرار ندهند - و در مقابل ، مومنان بیشتر مراقب اعمال و رفتار خود باشند و کلیه نمازهاى روزانه را با توجه و دقت کامل انجام دهند و کلیه اسماى الهى را نیز مواظبت کنند و به همه بندگان احترام نمایند و روز جمعه به دعا بیشتر همت گمارند، زیرا:چه هر گوشه، تیر نیاز افکنی امید است ناگه که صیدی زنی ،و در روایت آمده است که :
قیل لامیرالمؤ منین (علیه السلام ): اخبرنا عن لیلة القدر؟ قال : ما اءخلوا من ان اکون اعلمها و لست اشک ان الله انما یسترها عنکم ، نظرا لکم ، لاءنه لو اعلمکموها عملتم فیها و ترکتم غیرها.5
به امیر مؤ منان على (علیه السلام ) گفتند: ما را از شب قدر آگاه کن . فرمود: خالى از این نیستم که آن را بدانم . شک ندارم که خداوند به خاطر کمک کردن و مهلت دادن به شما آن را از شما مى پوشاند، چون اگر آن را به شما اعلام مى کرد، در همان شب عمل مى کردید و در غیر آن شب ، عبادت را ترک مى کردید.
بنابراین شاید حکمت اخفا و مجهول ماندن آن این باشد که مومنان ، شبهاى بیشترى را قدر بدانند و به آرزوى درک فضیلت آن به کارهاى نیک و عبادت بیشترى پرداخته و از معاصى و زشتیها دورى گزینند و در پرستش خداوند تلاش نمایند.6
1الکافى ، ج 1، ص 248 و بحار الانوار، ج 25، ص 80.
2رک : محمد ثقفى تهرانى ، تفسیر روان جاوید و على بن ابراهیم قمى ، تفسیر قمى .
3ملا محسن فیض کاشانى ، تفسیر صافى ، ج 5.
4سید محسن امین ، اعیان الشیعه ، ج 1، ص 658، به نقل از نثر الدرر.5شیخ عباس قمى ، سفینه البحار، ج 2، ص 411 و بحار الانوار، ج 94، ص 5. شرح نهج البلاغه ، ج 20، ص 154.
6خطیب شربینى ، تفسیر السراج المنیر، ج 4، ص 567.
