در حدیث معتبر از حضرت صادق علیه السلام مرویست که فرمود: مردى از انصار در زمان نبى اکرم صلى الله علیه و آله و سلم مسافرت نمود، و با زوجه اش عهد کرد بر اینکه تا در سفر است او از منزل خارج نشود تا آنکه او بازگردد، زن قبول نمود، شوهر به سفر رفت .
پس از چند روز پدر آن زن مریض شد، فرستاد بسوى پیغمبر اکرم صلى الله علیه و آله و سلم (جریان را نقل کردند) و سپس آن زن از آن حضرت خواست که به عبادت پدرش برود، پیغمبر صلى الله علیه و آله و سلم فرمود: در خانه بنشین و اطاعت امر شوهر خود بنما، سپس مریضى پدرش شدت پیدا کرد باز زن کسى را بسوى رسول خدا صلى الله علیه و آله و سلم فرستاد و از آن حضرت اذن خواست که به عیادت پدرش ‍ برود، (که در حال مرگ است ) باز رسول خدا صلى الله علیه و آله و سلم فرمود:
در خانه بنشین و اطاعت امر شوهر خود بنما.
حضرت صادق علیه السلام فرمود: پس پدرش از دنیا رفت و زن مردن پدر را شنید، مجددا به حضور رسول خدا صلى الله علیه و آله و سلم فرستاد و جریان را گفته و طلب اجازه کرد که پدرم از دنیا رفته آیا اجازه مى دهید که براى نماز او شرکت کنم ؟
حضرت اجازه نداد و فرمود: بنشین در خانه و اطاعت امر شوهر خود را بکن .
آن زن هم امتثال امر رسول خدا صلى الله علیه و آله و سلم کرده و از خانه خارج نشد.
امام صادق علیه السلام مى فرماید: پس دفن کردند پدر آن زن را، سپس ‍ پیغمبر اکرم صلى الله علیه و آله و سلم مژده و بشارت فرستاد براى آن زن به اینکه خداوند متعال آمرزید تو و پدرت را بواسطه اطاعت تو از امر شوهرت.                                   

الف ) راوى از امام صادق (علیه السلام ) سوال مى کند: چگونه ممکن است شب قدر از هزار ماه بهتر باشد؟
امام (علیه السلام ) فرمودند: العمل فیها خیر من العمل فى الف شهر لیس فیها لیله القدر.
ب ) از امام زین العابدین (علیه السلام ) روایت شده که فرمود: خدا به رسول خود محمد (صلى الله علیه و آله و سلم ) گفت : آیا مى دانى براى چه شب قدر از هزار ماه برتر است ؟ اظهار داشت : نه .
خداوند فرمود: براى این که در این شب ، فرشتگان و روح به اذن بارى تعالى هر امرى را فرود مى آورند1

ج ) نزول قرآن در آن شب .
حال که کلام به این جا رسید، بد نیست تا اشاره اى گذرا به وجوه دیگرى که دانشمندان نقل کرده اند، داشته باشیم :
الف ) عبادت یک شب پیروان پیامبر (صلى الله علیه و آله و سلم ) از سلطنت هزار ماه بنى امیه - که تقریبا هشتاد و اندى سال مى شود - برتر است .2

ب ) نقل است که پیامبر (صلى الله علیه و آله و سلم ) نام چهار تن از عابدان (یحیى ، زکریا، حزقیل و یوشع ) را بر زبان جارى کرد و فرمود: ((اینان هشتاد سال خدا را پرستیدند و لحظه اى هم از یاد او غافل نشدند و مرتکب گناه نگردیدند.)) حضار تعجب کردند. جبرئیل ((سوره قدر)) را فرود آورد3

ج ) ابوبکر ورّاق گوید: ملک سلیمان هزار ماه بود و ملک ذوالقرنین هزار ماه و کسى که در شب قدر خدا را عبادت کند، از ملک و سلطنت آن دو بهتر است .
د) ثعلبى گوید: پیامبر (صلى الله علیه و آله و سلم ) به یاران خود فرمودند: در بنى اسرائیل ، عابدى مى زیست که ((شمسون )) نام داشت ، وى هزار ماه ، سلاح بست و در راه خدا نبرد کرد. صحابه گفتند: آیا ما نیز با این عمر کوتاه به چنین سعادتى نائل خواهیم شد؟ که سوره قدر نازل گردید.
ه ) شب قدر از هزار ماه بهتر است ، زیرا بر امت هاى پیشین ، هزاران ماه گذشت و آنان در تاریکى ها و گمراهى ها به سر مى بردند.
نزول قرآن در این شب
طبق روایات موجود، مجموع قرآن ، که معجزه جاوید رسول خدا (صلى الله علیه و آله و سلم ) است ، در شب قدر دفعتا به صورت یک روح از لوح محفوظ به آسمان دنیا یا بیت المعمور و یا قلب پیامبر اکرم (صلى الله علیه و آله و سلم ) نازل شده است .
این را اصطلاحا نزول دفعى (یکباره ) و نزول اجمالى قرآن مى گویند، اما قرآن یک نزول تدریجى و تفصیلى هم دارد، که طى 23 سال دوران نبوت پیامبر گرامى اسلام (صلى الله علیه و آله و سلم ) به صورت الفاظ نازل شده است .
به همین علت ، لغویان بین کلمه نزول از باب افعال و از باب تفعیل فرق گذارده اند؛ از این رو آیاتى که با لفظ ((انزال )) و مشتقات آن آمده ، ظاهر در نزول ((دفعى )) مى دانند و آیاتى که با لفظ ((تنزیل )) و مشقات آن وارد شده است ، ظاهر در نزول ((تدریجى )) مى دانند.
شب مبارک
(انا اءنزلناه فى لیله مبارکة .)
تعیین شب قدر
در این که شب قدر، بیش از یک شب در سال نیست و در این که آن شب در ماه مبارک رمضان واقع شده است ، نزد ما خلافى نیست ، اما در تعیین یکى از شب هاى ماه رمضان ، به عنوان شب قدر،بین علما و دانشمندان ، اختلاف وجود دارد. و همان طور که ((صلوة وسطى )) در بین نمازهاى پنج گانه و ((اسم اعظم )) در میان اسماى الهى و ((ساعت استجابت دعا)) در ساعت هاى روز جمعه و ((ولى خدا)) در بین بندگان و ((رضاى خدا)) در طاعات و ((سخط خود را)) در سیئات گذاشته است 4وقت قیام ساعت و هنگام قیام امام زمان (عج ) و وقت مرگ را نیز مشخص نفرموده است - تا اهل معصیت آنها را وسیله نیل به مقاصد خود قرار ندهند - و در مقابل ، مومنان بیشتر مراقب اعمال و رفتار خود باشند و کلیه نمازهاى روزانه را با توجه و دقت کامل انجام دهند و کلیه اسماى الهى را نیز مواظبت کنند و به همه بندگان احترام نمایند و روز جمعه به دعا بیشتر همت گمارند، زیرا:چه هر گوشه، تیر نیاز افکنی امید است ناگه که صیدی زنی ،و در روایت آمده است که :
قیل لامیرالمؤ منین (علیه السلام ): اخبرنا عن لیلة القدر؟ قال : ما اءخلوا من ان اکون اعلمها و لست اشک ان الله انما یسترها عنکم ، نظرا لکم ، لاءنه لو اعلمکموها عملتم فیها و ترکتم غیرها.5
به امیر مؤ منان على (علیه السلام ) گفتند: ما را از شب قدر آگاه کن . فرمود: خالى از این نیستم که آن را بدانم . شک ندارم که خداوند به خاطر کمک کردن و مهلت دادن به شما آن را از شما مى پوشاند، چون اگر آن را به شما اعلام مى کرد، در همان شب عمل مى کردید و در غیر آن شب ، عبادت را ترک مى کردید.
بنابراین شاید حکمت اخفا و مجهول ماندن آن این باشد که مومنان ، شبهاى بیشترى را قدر بدانند و به آرزوى درک فضیلت آن به کارهاى نیک و عبادت بیشترى پرداخته و از معاصى و زشتیها دورى گزینند و در پرستش خداوند تلاش نمایند.6

1الکافى ، ج 1، ص 248 و بحار الانوار، ج 25، ص 80.
2رک : محمد ثقفى تهرانى ، تفسیر روان جاوید و على بن ابراهیم قمى ، تفسیر قمى .
3ملا محسن فیض کاشانى ، تفسیر صافى ، ج 5.
4سید محسن امین ، اعیان الشیعه ، ج 1، ص 658، به نقل از نثر الدرر.5شیخ عباس قمى ، سفینه البحار، ج 2، ص 411 و بحار الانوار، ج 94، ص 5. شرح نهج البلاغه ، ج 20، ص 154.
6خطیب شربینى ، تفسیر السراج المنیر، ج 4، ص 567.

سخن حضرت خضر نبى علیه السلام:
امام جواد علیه السلام مى فرماید: روزى امیرمؤ منین ، على بن ابى طالب علیه السلام در حالى که فرزندش امام حسن و سلمان فارسى وى را همراهى مى کردند، وارد مسجدالحرام شده و در گوشه اى نشست ، در این میان شخص ناشناسى با قیافه و لباسى زیبا به طرف وى آمد و سلام کرد، امام جواب سلام او را داد.
آن مرد در کنار على علیه السلام نشست و به آن حضرت گفت : سه مطلب را از شما مى پرسم ، چنان چه پاسخ پرسش هاى مرا فرمودید، برترى جایگاه خویش را بر همگان ثابت نموده ، و من نیز شایستگى شما براى مقام رهبرى و امامت این مردم اعتراف مى نمایم .
امیر المومنین علیه السلام فرمود: هر آنچه دلت مى خواهد بپرس !
آن مرد گفت :
1- هنگامى که انسان خواب است ، روح او به کجا میرود؟
2- چرا بعضى وقتها حالت فراموشى به انسان دست مى دهد، و گاهى فراموش شده ها به ذهن و یاد انسان باز مى گردد؟
3- چرا فرزندان انسان معمولا شبیه عمو یا دایى انسان هستند؟
على ابن ابى طالب علیه السلام به فرزندش امام حسن مجتبى فرمود: فرزندم ، تو پاسخ پرسش ها را بگو.
امام مجتبى علیه السلام فرمود: و اما پاسخ پرسش اول که وقت خواب روح انسان به کجا میرود و حال و وضع او چگونه است ؟
پس بدان که روح با باد مرتبط است ، و باد با هوا، هنگام بیدار شدن بدن اگر خداوند سبحان اجازه ى مراجعت روح به بدن را بدهد، روح باد را جذب کرده و باد هوا را، و سپس روح به بدن برگشته و انسان از خواب بیدار مى شود، وگرنه تا روز قیامت این روح به بدن مراجعت نخواهد کرد.
و اما پرسش دوم که علت فراموشى و به خاطر آوردن فراموش شده ها چیست ؟
بدان که قلب انسان در حقه و ظرفى کوچک قرار دارد و روى این ظرف را رو پوشى پوشانده است ، وقتى انسان بر پیامبر و آل او علیهم السلام درود بفرستد و بگوید: الهم صلى على محمد و آل محمد، نورى وارد ظرف شده و قلب را روشن و منور مى کند و در نتیجه مطالب فراموش شده به ذهن انسان مراجعت مى کند، و اگر صلوات نفرستد و یا ناقص آن را بر زبان جارى کند، روپوش روى ظرف کوچک قلب باقى مانده و تاریکى و ظلمت او را فرا مى گیرد و حتى آنچه را مى دانسته فراموش مى کند.
و اما پرسش سوم که چرا فرزند شباهت بیشترى به عمو یا دایى خویش پیدا مى کند؟
علت این امر به کیفیت و حالتهاى آمیزش جنسى مربوط مى شود، چنان چه آمیزش در حالتى که بدن و قلب و عروق ، سکون و آرامش طبیعى دارد، و از هر گونه دغدغه ، اضطراب ، و دل مشغولى خالى است انجام شود، نطفه در میان رحم قرار مى گیرد که در این حال فرزند شباهت بسیارى به پدر و مادر پیدا خواهد کرد.
و چنان چه قلب انسان از آرامش و سکون طبیعى بهره مند نباشد، و اضطراب و نگرانى بر وى حاکم شود، فرزند شباهت زیادى به عمو و یا دایى پیدا خواهد کرد.
مرد ناشناس پس از شنیدن پاسخ ‌هاى زیبا و محکم امام مجتبى علیه السلام ، با صداى رسا فریاد برآورد: اءشهد اءن لا الا الله ، و اءشهد اءن محمدا رسول الله ، و اءشهد اءنک وصیة ، و القائم بحجته بعده - و اشار بیده الى اءمیرالمؤ منین و این جملات را پى در پى تکرار کرد، و سپس به ولایت و امامت فرد فرد ائمه پس از على نیز گواهى داده تا به امام نهم حضرت جواد الائمه علیه السلام رسید و گفت :
و اءشهد على محمد بن على اءنه القائم باءمر على بن موسى ((گواهى مى دهم که حضرت جواد جانشین و امام پس از امام رضا علیه السلام مى باشد)).
و در ادامه به امامت حضرت هادى و عسگرى و مهدى علیهم السلام گواهى داده و در پایان گفت : والسلام علیک یا اءمیر المؤ منین و رحمة الله و برکاته و از جاى برخاسته و از محضرامیرالمؤ منین بیرون رفت .امیر المؤ منین به فرزندش امام مجتبى فرمود: به دنبال او برو و ببین کجا مى رود؟
امام مجتبى او را تعقیب نمود، پس از لحظاتى به نزد پدر بازگشته و گفت : وقتى که پاى از مسجد بیرون نهاد، دیگر او را ندیدم : آیا به آسمانها رفت و یا زمین او را در خود فرو برد؟!
امام على علیه السلام فرمود: فرزندم ! آیا او را شناختى ؟
عرض کرد: خدا و رسول او و امیرالمؤ منین بهتر مى دانند.
فرمود: او حضرت خضر پیامبر علیه السلام بود 

اکمال الدین : 1/313، ح 1 و عیون اخبار الرضا علیه السلام : 1/65، ح 35.

...ادامه مطلب... از این رو احتمالات پیشین را مطرح کرده‏اند و ملاحظه شد تنها احتمالی که صاحب عروه بعید ندانسته بود [قابل طرح و بررسی] باقی ماند و آن احتمال این بود که: نماز و روزه افرادی که در این مناطق به سر می‏برند بایستی بر طبق بلاد معمولی میان دو قطب شمال و جنوب باشد و افراد این مناطق مخیرند که هر یک از این بلاد میانی را مبنای انجام فرایض خود قرار دهند.
به عنوان مثال فردی که در قطبین زندگی می‏کند می‏تواند معیار را، مقدار روز و شب مناطق معتدل و مناطقی که در آن فصل شب و روز در آنها کوتاه نیست، قرار دهد؛ اگر چه در برخی فصول روز تا شانزده ساعت و شب تا هشت ساعت هم برسد. بنابراین چنین فردی بایستی به مقدار روز مناطق معتدل روزه بگیرد و نماز ظهر و عصر را اقامه کند و بر مبنای شب مناطق معتدل روزه را افطار کند و نماز مغرب و عشا را نیز طبق همین معیار به جا آورد. بنا بر این بایستی [در مناطق قطبی] مقدار شب و روزِ فصول مختلف سال در مناطق معتدل دور از آن مناطق، مراعات گردد.
آنچه بیان شده، متبادر از کلمات فقها بود. اما دو نکته به نظر می‏رسد که متذکر می‏شویم:
اولاً، چه دلیلی وجود دارد که اهالی مناطق قطبی بایستی بلاد معمولی میانی را مبنا قرار دهند و این مناطق را بر بلاد نزدیک قطبین ـ که در طی 24 ساعت از شب و روز اگر چه یکی کوتاه‏تر و دیگری بلندتر، برخوردارند ـ ترجیح دهند؟

ثانیاً، دستیابی به مقدار روز مناطقی که در فصل خاصی معتدل هستند، دشوار است و با توجه به این که اسلام دین آسانی است چنین چیزی نمی‏تواند در طی قرون متمادی، به ویژه قبل از پیشرفت وسایل ارتباطی سیمی و بی سیمی، برای عموم مردم معیار باشد.ادامه دارد... 

صاحب عروة الوثقی1 درباره مکلفی که در قطب زندگی می‏کند، می‏نویسد:

إذا فرض کون المکلّف فی المکان الذی نهاره ستّة أشهر و لیله ستّة أشهر أو نهاره ثلاثة و لیله ستّة أو نحو ذلک فلا یبعد کون المدار فی صومه و صلاته علی البلدان المتعارفة المتوسطة مخیرا بین افراد المتوسط و أما احتمال سقوط تکلیفهما عنه فبعید کاحتمال سقوط الصوم و کون الواجب صلاة یوم واحد و لیلة واحدة و یحتمل کون المدار بلده الذی کان متوطّنا فیه سابقا إن کان له بلد سابق؛
چنانچه مکلفی در مکانی زندگی کند که 6 ماه از سال، روز و 6 ماه دیگر آن شب باشد، و یا سه ماه از سال روز و 9 ماه دیگر آن شب باشد و ··· بعید نیست که ملاک در نماز و روزه این فرد، سرزمینهای متعارف و واقع شده میان دو قطب باشد و این فرد مخیر باشد که برای نماز و روزه هایش یکی از سرزمینهای میانی را مبنا قرار دهد. اما احتمال سقوط نماز و روزه نسبت به این فرد بعید است، همچنان که احتمال سقوط روزه و وجوبِ نمازِ تنها یک روز و یک شب، بعید به نظر می‏رسد. این احتمال هم وجود دارد که ملاک [در نمازها و روزه‏های این فرد] سرزمینی باشد که قبلاً در آن زندگی می‏کرده است ؛ البته این احتمال در صورتی است که فرد مزبور وطن سابقی داشته باشد.

ابلیس شبی رفت به بالین جوانی
آراسته با شکل مهیبی سر و بر را

گفتا که: «منم مرگ و اگر خواهی زنهار
باید بگزینی تو یکی زین سه خطر را

یا آن پدر پیر خودت را بکشی زار
یا بشکنی از خواهر خود سینه و سر را

یا خود ز می ناب کشی یک دو سه ساغر
تا آن که بپوشم ز هلاک تو نظر را

لرزید ازین بیم جوان بر خود و جا داشت
کز مرگ فتد لرزه به تن ضیغم نر را

گفتا: «پدر و خواهر من هر دو عزیزند
هرگز نکنم ترک ادب این دو نفر را

لیکن چون به می دفع شر از خویش توان کرد
می نوشم و با وی بکنم چاره ی شر را»

جامی دو بنوشید و چو شد خیره ز مستی
هم خواهر خود را زد و هم کشت پدر را

ای کاش شود خشک بن تاک خداوند
زین مایه ی شر حفظ کند نوع بشر را.